Sindirim Sorunlarını Keşfetmenin En Kolay Yolu: Eliminasyon Diyeti

Günümüzde hem tanı hem de tedavi yöntemi olarak kullanılan eliminasyon diyeti, belirli gıdaların belirli bir süreliğine, genellikle üç ya da dört haftalığına ortadan kaldırılmasını ve daha sonra bu gıdaların yavaşça beslenmeye dahil edilip, olası reaksiyonların izlenmesini içerir. Bağırsak problemleri, gıda alerjileri ve intoleransları olan bireylerin semptomlarını hangi gıdaların şiddetlendirdiğini belirlemeye yardımcı olan bu yöntem ile şişkinlik, gaz, ishal, kabızlık ve mide bulantısı gibi en sık rastlanan belirtiler de hafifletilebilir.

Bir kişinin hassasiyet yarattığını düşündüğü bir gıdayı uzun süre tüketmediğinde şikayetleri azalıyor, yeniden tükettiğinde aynı şikayetleri tekrarlıyorsa bu durum da eliminasyon diyeti tedavi yöntemi olarak kullanılır. Fakat ister tanı ister tedavi yöntemi olarak kullanılsın bir eliminasyon diyeti toplamda 3 aşamayı içermektedir. Bu aşamalardan ilki semptomları tetiklediğinden şüphelenilen yiyecekleri tipik olarak 2-3 hafta süreyle çıkarmayı içeren kaçınma aşamasıdır. Belirtilerin yiyeceklerden mi yoksa başka bir şeyden mi kaynaklandığı belirleyen bu aşamada beslenme düzeninden çıkarılması gereken bazı gıdalar arasında fındık, soya, süt ürünleri, buğday, glüten içeren gıdalar, yumurta ve deniz ürünleri yer alır. Bazı bireylerde tek bir gıda belirlenip elimine edilirken, bazı bireylerde o gıdanın yer aldığı gıda gruplarının tamamı elimine edilmektedir. Bireye özgü eliminasyonun sağlandığı bu aşamada, 3 hafta boyunca yiyecekleri çıkardıktan sonra semptomlar hala devam ediyorsa, doktor tarafından bir tedavi planı oluşturulur.

İkinci aşamada ortadan kaldırılmış yiyeceklerin yavaşça beslenmeye geri getirilmesini ifade eden yeniden giriş uygulaması gerçekleştirilirken, uzun vadeli diyet planı gerektiren üçüncü aşamada tamamlanarak eliminasyon diyeti sonlandırılır. Yeniden giriş aşamasında semptomların yeniden ortaya çıkması birkaç gün alabileceğinden, yiyecekler yalnızca her 3 veya 4 günde bir diyete geri alınmalıdır. İlk gün küçük miktar tüketilip sonraki günlerde porsiyon arttırılır ve cilt değişiklikleri, baş ağrıları, şişkinlik, mide ağrıları ve bağırsak alışkanlıkları değerlendirilir.

Yeniden giriş aşamasında eğer bu belirtilenler gibi olumsuz belirtiler yaşıyorsa, tetikleyici bir gıda başarıyla tanımlanmış demektir ve bu besinlerin beslenme düzeninden çıkartıldığı uzun vadeli bir beslenme düzeni oluşturulur. Belirtiler değişmezse veya tam olarak çözülmezse, bir noktada ek eliminasyon diyetlerine ihtiyaç duyulabilir. Eliminasyonun en az 3-6 ay devam etmesi ise bu noktada mantıklı bir yaklaşımdır.

Sürekli hazımsızlık ve şişkinlik, reflü, mide şikayetleri, karın ağrısı, sık sık ishal olma gibi sindirim ve boşaltım şikayetleri yaşayan ve aynı zamanda kronik yorgunluk, migren atakları, fibromiyalji, irritabl bağırsak sendromu, gıda intoleransı bulunan bireylerde uygulanan bu diyet çeşidi, uzun süre devam ettirilmesine bağlı gizli yeme bozuklukları, belirli besinlerin dışlanmasına bağlı yetersiz beslenme ve semptomların azalmasına bağlı olarak diğer yiyeceklerle uygunsuz semptomların ilişkilendirilmesi sonucu besin korkusu gibi çeşitli riskler oluşturmaktadır. Bu nedenle doğru sürelerde yapılması ve doğru besinlerin dışlanması oldukça önemlidir.

Özetle vücudun hangi besinleri tolere edemediğini belirlemeye yardımcı olan eliminasyon diyetleri, gıdaların semptomlara katkıda bulunduğu ve mevcut başka teşhis yöntemlerinin eksik kaldığı durumlarda kullanılan bir tanı-tedavi aracıdır. Seçilen diyet türü, hariç tutulan yiyecekler ve hariç tutulma süresi, kişinin yaşına, klinik geçmişine ve mevcut semptomlara bağlı olarak değişecektir. Fakat orta yoğunluklu bir eliminasyon diyetinde birden fazla gıda veya gıda grubu elimine edilirken diyetler daha kısıtlayıcı hale geldikçe hasta uyumu azalır. Bununla birlikte, başarılı bir şekilde yapılırsa, orta yoğunluklu bir eliminasyon diyeti yararlı teşhis ve tedavi aracı olarak hizmet etme potansiyeline sahiptir. Bu nedenle bir eliminasyon diyeti diyetisyen veya doktor tarafından bireye özgü olarak hazırlanmalı ve takibi sağlanmalıdır.

Uzm. Dyt. Sena Çetin