Besin Takviyeleri

Yonca Sevim kimdir? Bize biraz kendinizden bahsedebilir misiniz?

Merhaba, Bahçeşehir Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü (İngilizce) Doktor Öğretim Üyesi olarak çalışmakta aynı zamanda özel bir merkezde hem sağlıklı kişilerle hem de hastalarla beslenme destek ve tedavileri yürütmekteyim.

Eğitim geçmişim ise; lisansımı Hacettepe Üniversitesi’nde, yüksek lisansımı İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları ABD Endokrinoloji ve Metabolizma Bilim Dalı Beslenme Programı’nda ve doktoramı Başkent Üniversitesi’nde tamamladım.

Mayıs 2016 tarihinde “Aşkım Diyetteyim” isimli kitabım yayınlandı. Roman türünde yazılmış ilk sağlıklı beslenme ve diyet kitabıdır. 2 yıldır da “Musli Store” markam ile kişiye özel müsli/kahvaltılık gevrekler üretiyorum.

Bugün sizinle besin takviyeleri üzerine konuşmak istiyoruz. Bitkisel ürünlerin gıda takviyeleri ile farkları nelerdir?

Öncelikle besin takviyesinin tanımını yapmak isterim: normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla, vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, amino asit gibi besin öğelerinin veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı maddeler, biyoaktif maddeler ve benzeri maddelerin konsantre veya ekstraktlarının tek başına veya karışımlarının kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve diğer benzeri sıvı veya toz formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş ürünlerdir.

Gördüğünüz gibi besin takviyeleri çok geniş bir gruptur ve işlenmiş, kapsül, sıvı ya da toz haline getirilmiş bitkisel ürünler de bu tanıma dahil edilmektedir. Kurutulmuş ya da taze bitki olarak kullanılanlar gıda takviyesi olarak tanımlanmazlar.

Bitkisel destek ürünlerini nasıl kullanmalıyız?

Doktor ya da diyetisyen tarafından önerildiği şekilde kullanmalıyız. Doğru ürün, doğru doz ve doğru zamanda kullanılmalıdır! Dolayısıyla ihtiyacın ve bu ihtiyaca uygun ürünün tespiti için sağlık profesyonellerinden tanı/öneri almak gerekir. Örneğin vitamin eksikliği tanısı olmadan vitamin kullanmanın zararlı sonuçları olabilir, şifalı olduğunu düşünülen bitkisel bir destek karaciğerde hasar yaratabilir. Bazı kişilerde de ağır alerjik reaksiyonlara yol açabilirler. Dikkatli olmak lazım, doğadan gelen her şey sağlıklıdır düşüncesi yanlıştır.

Bitkisel ürünlerin güvenilirliği nasıl sağlanıyor? Aktarlarda birçok bitkisel ürün sağlık beyanları ile tanıtılarak satılıyor. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Bu soru aslında var olan en önemli soruna değiniyor. Güvenlikleri sağlanıyor mu? Bitkisel ürünler Tarım Bakanlığınca incelenip onay alıyor ama bu ürünler tarlaya ekilen bir enginar ya da çörek otu değil, bu ürünlerden elde edilmiş özler. Dolayısıyla normal bir öğün ile asla tüketemeyeceğimiz miktarda gıdanın içindeki özü almış oluyoruz ve bu yüksek dozun insan bedeninde nelere yol açtığı bilimsel olarak çalışılmamış. İkinci genel hata ise, Sağlık Bakanlığı onaylı ürünler, ürün ve insan sağlığına yönelik bilimsel çalışmaların sonucuna ve denetimine dayanır, dolayısıyla bitkisel ürün olarak geçen supplementlerde bu kesin kanıtlar yer almaz, bir de izin almak çok kolaydır, hatta nerdeyse bilimsel çalışma yapmaya bile gerek yoktur. Bedenimiz bir tarla değil!  Beden sağlığına dikkat eden herkes bu farka önem vermelidir. Bir de piyasada iddia edilen içeriklerin yer almadığı ürünler de bulunmakta.

Aktarlarda ise direk kurutulmuş ya da taze bitkiler/otlar satılıyor. Örneğin sırf bir papatyanın 5’e yakın çeşidi var ve yaprak dal vb. kısımları farklı içeriklerde ya da papatyaya nerdeyse tıpatıp benzeyen ama insan sağlığına çok zararlı olan farklı bir bitki de satılabilmekte. Maalesef böyle yaşanmış ölümler söz konusu. Eczacı ya da botanikçilerin ince eleyerek değerlendirdiği türler eğitimsiz kişiler tarafından satılıyor ve maalesef 2021 yılındayız ama hala bir sınırlama yok.

Besin takviyesi alırken nelere dikkat etmeliyiz?

Maalesef piyasada bilimsel dayanağı olmayan, denetimsiz ve merdiven altı üretim de denilebilen çok fazla ürün bulunmakta. Bitkisel destek ürünleri de Sağlık Bakanlığı değil Tarım Bakanlığı onayıyla satılmaktadır, tabi onayı olanlar için. Bu onayı almayan ürünler de mevcut. Dolayısıyla insan vücudundaki etkileri hakkında çalışmalar yapılmamış çok fazla ürün var. Bilinen markalar ile doktor ve/veya diyetisyen önerisi doğrultusunda ürünler tercih edilmelidir. Sosyal medyada görülen, “ünlü reklamları”na kanmamak gerekmektedir. Her birey farklıdır dolayısıyla tedaviler de öneriler de kişiye özeldir.

Kombine olan multivitamin ve mineral takviyelerinin sağlık üzerinde bir zararı var mıdır?

Eğer kişi de vitamin/mineral eksikliği yok ise ve beslenmesi yeterli ise bu destekleri almasına gerek yok. Fazla alımlarda toksik ya da yan etikler gözlenebilir, kullanılan ürüne ve doza göre değişir. Eğer kişi iyi beslenmediğini düşünüyorsa olası eksiklik riskleri için kişiler genelde vitamin/mineral desteği kullanma eğilimindedirler. Fakat burada 2 önemli konu var; birincisi eğer kişinin beslenmesi yanlış ise destek tedavisi bittikten sonra kişi yine vitamin/mineral yetersizliği riskinde olacaktır çünkü asıl sebep olan beslenme davranışlarını düzeltmemiş olmasıdır. İkincisi ve yine çok önemli, eğer kişide bir vitamin ya da mineral yetersizliği varsa ve kişi multi-vitamin/mineral alıyorsa bu tanıyı geciktirecek ve belki de yanlış yönlendirecek, eksiklik riskleri devam edecek, çok alınan bir vitamin/mineral başka bir vitamin/mineral emilimini etkileyerek azaltabilecektir. Özetle kombine desteklere çok özel ihtiyaç durumları dışında genellikle gerek yoktur.

Protein takviyeleri yalnızca spor yapan bireyler tarafından mı tüketilmeli? Sağlıklı bireylerin tüketimi konusunda ne düşünüyorsunuz?

Protein takviyeleri sporcular tarafında da tüketilmemelidir! Beslenmesi yeterli olan bir sporcunun dahi bu desteklere ihtiyacı yoktur, yaptığı fiziksel aktivite tipi ve düzeyine göre belirlenen protein ihtiyacını beslenme ile gayet karşılayabilirler. Belli dallarda elit sporcular için farklı uygulamalar elbet de mevcut ama onlar da protein takviyesi değil özel ürünler kullanmakta. Sağlıklı bir birey demek iyi beslenen, gücü yerinde dinç ve zinde bireyler demektir ve zaten herhangi bir desteğe ihtiyaçları yoktur.

Günlük hayatta normal olarak tükettiğimiz meyve ve sebzeler ile ülkemizde pek de yaygın olmayan meyve ve sebzelerin bitkisel kaynaklı takviye edici gıdalarda kullanılması hakkında görüşünüz nedir?

Bitkisel amaçlı takviye edici supplementler meyve ya da sebzeleri değil, bu gıdaların özünde bulunan bir takım biyoaktif öğeleri içermektedirler. Bu öğelerin bir takım sağlık durumlarında önleyici ya da destekleyici etkileri olabilir, ama her ürün için bunu söyleyemeyiz. İster ülkemizde var olan gıdalardan elde edilsin ister başka ülkelerde olanlardan elde edilsin yapılması gerekenler aslında aynıdır, doğru ve bilimsel destekli bir ürün mü, ilk soru bu olmalı. Ve gerçekten o ürüne ihtiyaç varsa kontrollü bir şekilde kullanılabilir.

İçinde bulunduğumuz bu dönemde hangi takviyeleri almak gerekir?

Covid-19 bir virüsün sebep olduğu enfeksiyondur. Dolayısıyla bağışıklık sistemimizin güçlü olması gerekir. Bunun içinde iyi beslenme, yeterli sıvı alımı ve dinlenme yani sağlıklı uyku çok önemlidir. Bu konu ile ilgili hala kesin bir öneri bulunmamakla birlikte, önerilerin bireysel yapılması gerektiği bir kez daha vurgulanmıştır. Covid-19 vakaları incelendiğinde hastalığı yakalandığı anda D vitamini yetersizliği olan kişilerde ölümler daha yüksek ya da hastalık daha ağır seyretmekte. D vitamini ise bir diyet kaynağı değil, güneş kaynağıdır. Kan düzeyleri kontrolüne göre hekim önerisiyle kullanılmalıdır. Omega 3 yağ asitleri, çinko, selenyum, fitokimyasallar ve probiyotiklerin Corona ailesi virüsleri ve Covid-19 ile çeşitli olumlu etkileri olabilmektedir. Ama burada da kişiye özel faktörler ve uygulamalar söz konusudur. Bizler ise tüm bu öğeleri sağlıklı ve dengeli bir beslenme ile kolaylıkla elde edebiliriz. Haftada 2-3 kez balık (kızartmadan, yakmadan), günde 3-5 porsiyon farklı renklerde sebze meyve, fermente süt ürünleri, işlenmemiş, öğütülmemiş tahıllar esmer ekmekler, zencefil-zerdeçal eklenmiş yemekler, bol sıvı tüketimi ve iyi bir uyku ile bu virüsle savaşta daha da kuvvetli olabiliriz.

Bitkisel ürün veya takviye edici gıda kullananlara karşı önerileriniz nelerdir?

Bu ürünleri herhangi bir ihtiyaç olmadan, güvenilir olmayan bir marka ve çoklu kullanan bir de kronik hastalığı olanlara öncelikli olarak uyarıda bulunmak gerekir. Herkes kendi bedeninden sorumludur elbet, bizler nereye kadar engel olabiliriz? Uyarılara rağmen, üstelik bütçelerinden çok daha yüksek fiyatlara bir umut için kullanılan bu tarz ürünler sebebiyle karaciğer ve böbrek iflası yaşayan hastalarla karşılaşmış olsalardı, daha temkinli yaklaşacaklarına inanıyorum.  Son olarak tekrar etmek istiyorum, elbette güvenerek önerdiğimiz ürünler mevcut üstelik çok da güzel sonuçlar alabiliyoruz ama dediğim gibi gerektiği yerde uygun zaman, uygun ürün ve doz ile. bunu da en iyi sağlık uzmanı karar verebilir. Fizyoloji, hastalık, ilaç etkileşimi, gıda vb. gibi tüm konularda herhangi bir eğitimi olmayan, sertifika ya da kişisel gelişim eğitimleri ile bir sağlık koçu olduğunu ifade edenlerin kişilerin sağlığı riske sokacak önerilerde bulanabilecekleri önemli bir tehlikedir; lütfen dikkatli olalım. Yazılı ya da görsel medyada yer alan her şahıs uzman değildir.